POŁOŻENIE, BUDOWA GEOLOGICZNA, KLIMAT

Wieś Bogumiłowice położona jest w dolinie Dunajca po lewej stronie jego biegu w Kotlinie Sandomierskiej, na zachód od Tarnowa. Należy do gminy Wierzchosławice i leży w jej centrum. Sąsiaduje ze wsią Sieciechowice, Łętowice i Wierzchosławice. Utwory geologiczne budujące łańcuch Karpat znajdujących się na południe od Bogumiłowic zapadają po utwory morza mioceńskiego, które zostały złożone w Zapadlisku Podkarpackim. Nasunięcie karpackie spowodowało sfałdowanie utworów mioceńskich w brzeżnym obszarze. Na obszarze zapadliska utwory mioceńskie podścielają utwory czwartorzędowe. Miąższość utworów mioceńskich na linii Bogumiłowice – Tarnów wynosi 1400-1800 m n.p.m. Wykazało to między innymi wiercenie geologiczne przeprowadzone w Bogumiłowicach w 1966 roku. Badania geologiczne potwierdzają również istnienie pokładów soli kamiennej. Położenie Bogumiłowic ma olbrzymi wpływ na kształtowanie się klimatu lokalnego, charakterystycznych zjawisk pogodowych, kierunków wiatrów, występowania mgieł, zalegania pokrywy śnieżnej, oraz częstotliwości występowania burz i gradobicia. Najrzadziej występują arktyczne masy powietrza przemieszczające się doliną Dunajca w kierunku południowym. Natomiast często napływają polarnomorskie masy powietrza, które w zimowej porze powodują ocieplenie, wzrost za-chmurzenia i opady atmosferyczne oraz odwilże. W okresie letnim polarnomorskie masy powietrza powodują zachmurzenie i spadek temperatury. W Tarnowie i jego okolicach odnotowuje się najwyższe średnie temperatury roczne w skali całego kraju. Na rozpatrywanym terenie przymrozki pojawiają się między 5 a 10 października, a ostatnie między 25 kwietnia a 15 maja. Liczba dni gorących wynosi 40 dni w roku. Przy obecności frontów chłodnych występuje 80% burz a 20% z pozostałych. Czas trwania pokrywy śnieżnej wynosi 80 dni. Pokrywa tworzy się w drugiej połowie listopada, a zanika pod koniec marca. Nie wykazuje ona trwałości zalegania. W ciągu okresu zimowego występują dość częste ocieplenia spowodowane napływem ciepłych mas powietrza doliną Dunajca z południa. Następuje kilkakrotna wymiana pokrywy śnieżnej w czasie zimy. Obserwuje się również dłuższe utrzymywanie się pokrywy śnieżnej w dolinie Dunajca w okresie odwilży zimowych.

DANE STATYSTYCZNE

Powierzchnia: 305 ha - 3,5 km2
Ludność: 1021 mieszkańców
Zagęszczenie ludności: to około 291 osób/km2

RODY ZAMIESZKUJĄCE BOGUMIŁOWICE

Dokument Kazimierza Wielkiego z roku 1361 przynosi wiadomość o istnieniu Bogumiłowic - świadkował dominus Michael de Bogimilowicze. W roku 1365 została zawarta ugoda między Paszkiem i jego braćmi z Bogumiłowic, braćmi Włodkiem i Nawojem z Wierzchosławic oraz Jachną z Łętowic wdową po wojewodzie sandomierskim Wojciechu Czeleju sprawie granic i użytkowania lasów. Dokument ten wspomina również o drodze do rzeki Brzeźnicy (droga do Szczepanowa i Krakowa), a także o barciach. Dane te świadczą wyraźnie o tym, że były to osady z dawna zagospodarowane.
Paszek czyli Paweł zwany Nieźwiedziem z Bogumiłowic i Broniszowa, najprawdopodobniej syn Grzegorza Nieźwiedzia, należał do rodu Półkoziców i byli Bliskim krewnym (może ojcem, a najpewniej bratem) poświadczonego w r.1361 Michała. Jednak nie Półkozice byli pierwszymi dziedzicami Bogumiłowic, ponieważ należały one wcześniej do rodu Gryfów, który w wieku XIII odgrywał poważną rolę polityczną w Małopolsce.
Stwierdzenie to nie opiera się na bezpośredniej wiadomości źródłowej, ale na przesłance wynikającej z faktu, że wieś ta i Jurków dziesięcinnie powiązane z parafią w Ruszczy koło Krakowa, gniazda Gryfów-Branickich. Parafia ta należy do najstarszych, gdyż jej początki wiążą się z okresem grup kanonickich.
Jej uposażenie było również stare, co wynika z analizy dokumentu z roku 1417. O przynależności Bogumiłowic do Gryfów świadczy także fakt posiadania przez nich terenów koło Otfinowa, a także Mikołajowic.
Nie jest pewne, czy Bogumiłowic dotyczy wiadomość z dokumentu z roku 1241, którym Konrad mazowiecki nadał klasztorowi Benedyktynek w Staniątkach połowę wsi Bogumiłów, należącą niegdyś do Piotra z Hanzy.
Nie przeczyłoby temu brzmienie nazwy, gdyż również Bogumiłowice są poświadczone w źródłach także z takim brzmieniem nazwy. Przeciwko identyfikacji Bogumiłowa z Bogumiłowicami przemawia falsyfikat staniątecki z datą 1243 spreparowany w początkach w. XIV, w którym fałszerz umiejscowił Bogumiłów w kasztelani chrzanowskiej i takie jego położenie jest przyjmowane w literaturze historycznej. Jednakże pewne wątpliwości co do wiarygodności informacji fałszerza tkwią w samych dokumentach staniąteckich zarówno w autentykach, jak i w falsyfikatach, które zawierają sporo danych o posiadłościach klasztoru w tej kasztelani. Trudno tu bowiem przyjąć, że nagle zaginęła bez śladu zapewne duża wieś. Fałszerz mógł już wcale nie orientować się w losach tej wsi, wyzbytej np. przez klasztor krótko po roku 1241.
Mogło tu więc chodzić o nasze Bogumiłowice, tym bardziej że w ogóle nie wiadomo czy w początkach wieku XIV funkcjonowała jeszcze kasztelania chrzanowska, a Bogumiłowice niewątpliwie miały związek z Gryfami, fundatorami klasztoru. Takiemu rozumowaniu nie przeczyłby fakt posiadania nadal przez klasztor staniątecki dyplomu Konrada Mazowieckiego z roku 1241, gdyż zawiera on ponadto ważne dla klasztoru nadanie soli w Bochni.
Nie wolno tu jednak przejść do porządku obok tych przesłanek, które przemawiają za wykluczeniem Bogumiłowic z powyższych rozważań. W falsyfikacie z datą 1243 trafnie przecież określono położenie Tropiszowa w kasztelani brzeskiej i Podola w kasztelani krakowskiej. Za lokalizowaniem Bogumiłowa w kasztelani chrzanowskiej może także przemawiać osoba Piotra z Hanzy, który mógł się zajmować eksploatacją złóż ołowiu, wytępionych koło klasztornych Luszowic i Ciężkowic, a więc niedaleko Chrzanowa.
W świetle powyższych uwag nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć sprawy identyfikacji i lokalizacji Bogumiłowa. Opowiadam się tu jednak za wyrażoną ustnie opinią prof. dra Karola Buczka, że wiadomość z r.1241 dotyczy dzisiejszych Bogumiłowic, a fałszerz staniątecki, sporządzający w początkach w . XIV falsyfikat, przyjmując treść dokumentu z r.1241 po napisanym już ustępie o Luszczowicach, które faktycznie leżały na terenie kasztelanii chrzanowskiej, umieścił w niej także Bogumiłów, o którym nie wiedziano już nic konkretnego w samym klasztorze. Pomijając tu nawet tę kwestię, niewątpliwym pozostaje związek Bogumiłowic z rodem Gryfów, co świadczy o ich istnieniu w początkach wieku XIII, a zapewne jaszcze wcześniej.

PRAWDOPODOBNY ZAMEK LUB DWÓR OBRONNY W BOGUMIŁOWICACH

Zgodnie z wymową źródeł można przyjąć, że już w wieku XIV Bogumiłowice były główną siedzibą tej linii Półkoziców, której pierwszym znanym przedstawicielem jest Grzegorz Niedźwiedź. Musiał więc w tej wsi istnieć średnio-wieczny dwór lub zameczek. Domysł powyższy uzasadnia chociażby fakt, że wspomniani wcześnie trzej dostojnicy państwowi synowie Grzegorza Niedźwiedzia związani dosyć blisko z dworem Władysława Jagiełły, Michał, Jan i Paweł, pisali się najczęściej z Bogumiłowic. W roku 1413 kasztelan czechowski Jan przywiesił do aktu unii horodelskiej pieczęć, która w polu pieczętnym ma tarczę z herbem Półkozic, a w otoku minuskułą gotycką: + s. iasconis sbogumilovic. Z kolei z roku 1417 zachowała się pieczęć sędziego krakowskiego Pawła z odgrodzoną dwoma kręgami od otoku tarczą z herbem Półkozic i napisem minuskułą gotycką: + s. pauli de bogumilovice iudicis craco-. Wiadomo też że kasztelan sandomierski Michał, ojciec Jana Czyżowskiego, późniejszego namiestnika Władysława Warneńczyka i kasztelana krakowskiego, dopiero w roku 1412 rozpoczął budowę siedziby swej rodziny, czyli zamku w Czyżowie z kamienia i cegły ze spalonych ongiś przez Tatarów kościoła i klasztoru w Zawichoście, co mocno oburzyło nawet przyjaznego mu Władysława Jagiełłę. Uwagi te świadczą wyraźnie o tym, że jeszcze w pierwszej połowie wieku XV Bogumiłowice pełniły rolę siedziby rodzinnej tej linii Półkoziców. Zachowało się też kilka dokumentów wystawionych w różnych latach przez wspomnianych wyżej dygnitarzy państwowych właśnie w Bogumiłowicach. Zjeżdżali się więc tu także różni dostojnicy państwowi.

O PATRONIE

Jan Welfin, gdyż tak nazywał się święty, urodził się około roku 1350 w czeskiej wiosce Pomuk, stąd nazwano go później Janem Nepomucenem. Wyświęcony na kapłana pracuje duszpastersko w stolicy Czech Pradze i kontynuuje studia. Biskup praski powierza Ks. Janowi różnego rodzaju odpowiedzialne funkcje, mianuje go też Kanonikiem praskim. W roku 1393 dochodzi do przykrego w skutkach zatargu pomiędzy porywczym królem Wacławem IV, a biskupem Pragi. Ofiarą sporu stał się Ks. Jan z Pomuk. Z rozkazu króla Wacława IV został on pojmany, torturowany, a później wrzucony do rzeki Wełtawy. Przyczyną męczeńskiej śmierci Kapłana było między innymi i to, że nie chciał on zdradzić tajemnicy spowiedzi. Król Wacław najpierw nalegał, a potem groził, wreszcie siłą starał dowiedzieć się od Ks. Jana z jakich to grzechów spowiadała się królowa. Ks. Jan wolał śmierć niż zdradę tajemnicy spowiedzi. Dziś często widzimy figurę św. Jana z palcem na ustach, gdyż czci się go nie tylko jako orędownika w niebezpieczeństwie powodzi, ale także jako patrona dochowania tajemnicy spowiedzi św. i dobrej sławy. Figura świętego Jana, który zginął w wodach rzeki Wełtawy stawiano przeważnie nad strumykami, stawami, sadzawkami. Miała ona za zadanie strzec mieszkańców przed powodzią, a w czasie suszy wypraszać potrzebne deszcze. I w naszej parafii Bogumiłowice nad stawem stoi kapliczka, a w niej patronuje mieszkańcom św. Jan Nepomucen.

FRAGMENTY "KSIĘGI UCHWAŁ" BOGUMIŁOWIC
PROWADZONEJ OD 1935 ROKU

PROTOKÓŁ 2 z dnia 15.03 1935r.
(fragment)
"Na wniosek radnego Józefa Gołąbka rada Gromadzka jednogłośnie postanowiła przystąpić w roku bieżącym (tj. 1935) do budowy Gromadzkiego Domu Ludowego pod im. Józefa Piłsudzkiego i w tym celu wybrano komitet budowlany."
 
PROTOKÓŁ 8 z dnia 07.02.1936r.
(fragment)
"Następnie spłynął wniosek pana Gołąbka Józefa, ażeby za pasienie gęsi na błoniach i fosach płacono po 10 groszy od sztuki. Po dłuższej dyskusji uchwalono od gęsi również pasących się na błoniach pobierać opłatę po 10 groszy."

PROTOKÓŁ 28 z dnia 03.04.1938r.
(fragment)
"W dalszym ciągu przewodniczący sołtys Dzierwa Henryk omówił sprawę włączenia naszej szkoły do siedmioklasowej szkoły w Wierzchosławicach. Po długiej dyskusji zabrał głos radny Józef Gołąbek, który jako długoletni i wysłużony pedagog, znając dobrze szkolnictwo sądził, ażeby nasza gromada powzięła uchwałę i wniosła z prośbą o włączenie tutejszej szkoły do siedmioklasowej szkoły w Wierzchosławicach, a pozostawienie naszej szkoły jako filii dla młodszych roczników tj.: pierwszej i drugiej klasy. Powyższy wniosek radnego Józefa Gołąbka został uchwalony 13 głosami, przy jednym wstrzymującym się od głosowania bez dyskusji."

PROTOKÓŁ 61 z dnia 14.09.1958r.
(fragment)

"Po zapoznaniu się z pismem dyrekcji Okręgowej PKP w Krakowie z dnia 17 lipca 1958 roku w sprawie budowy dworca w Bogumiłowicach postanowiono:
1.Zbadać dokładnie sprawę parceli nr 850, na której budowany jest dworzec.
2.Wystąpić z wnioskiem o intabulację tej parceli.
Do załatwienia tych spraw Komisja deleguje swych członków w osobach: Wolnik Franciszek, Stach Mieczysław, którym uchwala po 50 zł na koszta podróży i diety."
 

BIBLIOGRAFIA

1. W.Parczewski, Fronty atmosferyczne nad Polską, "Wiadomości Służby Hydro-logicznej i Meteorologicznej", z.59, Warszawa 1965.
2. A.Orzechowska Nazwy miejscowe dawnego powiatu pilzneńskiego, s.13.
3. Słownik historyczno-geograficzny, s.175.
4. W.Semkowicz, O litewskich rodach, Rocznik Towarzystwa Heraldycznego.
5. F.Kiryk, Z.Ruta, Wierzchosławice, dzieje wsi i gminy, Wydawn. Secesja, Kra-ków 1994.
6. SZAMANKO - gazetka samorządu szkolnego S.P. Bogumiłowice
7. Zasoby internetu.
8. Zbiory własne.

MK